เราคงเคยได้ยินคำว่าอนุมูลอิสระกันมามากว่าถ้ามีแล้วไม่ดีอย่างนั้นอย่างนี้ และคำที่ตามมาก็คือสารต่อต้านอนุมูลอิสระ ทำให้ยิ่งงงหนักเข้าไปอีก หลายๆ คนอาจจะยังไม่เข้าใจดีว่าจริงๆ แล้วมันคืออะไร วันนี้ womanandkid จะลองมาเล่าถึงเจ้าสารตัวที่ว่านี้กันนะคะอนุมูลอิสระคืออะไรและมีผลอะไรกับเรา
สารอนุมูลอิสระนี้มีชื่อที่เรียกเป็นทางวิชาการคือ (free radicals) เผื่อว่าไปพบเจอที่ไหนจะได้พอเข้าใจได้ว่าเป็นเรื่องเดียวกันนะคะ ซึ่งในร่างกายของเราจะมีแร่ธาตุหรือสารประกอบซึ่งเป็นโมเลกุลต่างๆ ส่วนประกอบสำคัญของโมเลกุลก็คือ อะตอม โดยอะตอมที่เสถียรจะต้องมีอิเลกตรอนวิ่งอยู่เป็นวงรอบตัวเป็นจำนวนครบคู่ (เมื่อเสถียรแล้วมันก็ไม่ค่อยทำปฏิกิริยากับใคร) แต่อนุมูลอิสระจะมีอะตอมที่ไม่เสถียร เนื่องจากขาด อิเลกตรอนไป 1 ตัว (ไม่ครบคู่) กลายเป็นอนุมูลอิสระ เมื่อไม่ครบคู่แล้ว เจ้าอนุอิสระก็จะพยายามไป "ขโมย" อิเล็คตรอนจากอะตอมอื่น เมื่ออะตอมอื่นโดนขโมยอิเล็กตรอนไป ตัวมันก็ไม่เสถียรอีก มันก็จะขโมยอิเล็กตรอนของอะตอมอื่นต่อ เกิดเป็นปรากฎการณ์ลูกโซ่อย่างนี้เรื่อยไป
อีกสิ่งที่เกิดขึ้นได้คือ อะตอมที่ไม่เสถียรหรือเจ้าอนุมูลอิสระนี้ อาจจะไปจับกับสารหรือแร่ธาตุตัวอื่นๆ เพื่อทำให้ตัวมันเองเสถียร (เพราะว่าเป็นธรรมชาติของมันแบบนั้น - อาจจะเหมือนคนเราที่ต้องอยู่เป็นคู่ ครบคู่ มั้งคะ อิอิ) และจากการศึกษาเชื่อกันว่าอนุมูลอิสระสามารถทำปฏิกิริยากับไขมันในร่างกาย ซึ่งมีอยู่ในรูปของไลโปโปรตีนชนิด LDL (Low Density Lipoprotein ซึ่งเป็นไขมันที่ไม่ดี) จะก่อให้เกิดโรคหลอดเลือดแดงแข็ง (Atherosclerosis) และโรคหลอดเลือดหัวใจอุดตันได้ หรือถ้ามันไปจับกับธาตุอื่นบางอย่างเช่น DNA (คือสารพันธุกรรม เป็นกรดนิวคลิอิกที่ทำหน้าที่เก็บข้อมูลทางพันธุกรรมของสิ่งมีชีวิต) ก็อาจจะทำให้โครงสารของ DNA เปลี่ยนไป ในขั้นร้ายแรงคือทำให้สารใหม่นั้นเป็นพิษกับร่างกายขึ้นมา หรืออาจจะเกิดเซลล์ที่กลายพันธุ์เป็นเซลล์มะเร็งได้
ดังนั้น เจ้าสารอนุมูลอิสระนี้อาจจะถือได้ว่าเป็นต้นตอของปัญหาสุขภาพหลายปัญหาในร่างกายคนเราก็ได้เชียวค่ะ (คือ พิษจริงๆ ไม่ได้เกิดจากตัวมัน แต่เกิดจากการที่ตัวมัน ไปรวมกับธาตุอื่น ทำให้เกิดโมเลกุลของสารใหม่ที่เป็นพิษ) ไม่ว่าโรคหัวใจ โรคมะเร็ง ความแก่ ความเสื่อมของอวัยวะต่างๆ จะเห็นว่ายาบำรุงหรือสารอาหาร เครื่องสำอางต่างก็มักจะบอกว่ามีส่วนผสมของสารต่างๆ ที่มีไว้ป้องกันผลเสียอันเกิดจากอนุมูลอิสระเหล่านี้
สาเหตุการเกิดอนุมูลอิสระ
จากการศึกษา พบว่าอนุมูลอิสระ สามารถโผล่เข้ามาปรากฏกายในตัวเราได้ด้วยหลายวิธีดังนี้
1. อนุมูลอิสระที่เกิดเองภายในร่างกาย
อนุมูลอิสระถูกสร้างขึ้นมาได้เองจากภายในร่างกายเราด้วยสองวิธีคือ จากกระบวนการเผาผลาญอาหารของร่างกายเรา ในการเผาผลาญอาหารนั้น ร่างกายจะใช้ออกซิเจนเข้าไปช่วย สิ่งที่เกิดขึ้นมาคือออกซิเจนที่มีประจุลบ (คือขาดอิเล็กตรอนตัวนอกสุดไป) กลายเป็นอนุมูลอิสระ โดยอนุมูลอิสระที่เกิดขึ้นในร่างกายเนื่องจากมีมูลเหตุจากออกซิเจนนี้ จะมีชื่อเรียกเป็นภาษาอังกฤษว่า reactive oxygen species (หรือ ROS) คือเป็น Oxygen Free Radical (เป็นโมเลกุลที่มีอะตอมของออกซิเจนเป็นส่วนประกอบ โดยที่อิเล็กตรอนรอบนอกสุดของออกซิเจนนั้นไม่ครบคู่) อนุมูลอิสระที่สำคัญ ได้แก่
- ซูเปอร์ออกไซด์ แอนไอออน (superoxide anion)
- ไฮโดรเจนเพอร์ออกไซด์ (hydrogen peroxide)
- ไฮดรอกซิลแรดดิเคิล (hydroxyl radical)
นอกจากนั้น อนุมูลอิสระที่เกิดภายในร่างกาย อาจจะเกิดจากสภาวะผิดปกติเช่น โรคบางอย่าง ก็ได้ สาเหตุอันนี้เลี่ยงได้ยาก
2. อนุมูลอิสระที่ได้รับจากภายนอกร่างกาย
สาเหตุประเภทนี้อาจจะมาจากการติดเชื้อ ทั้งจากแบคทีเรียและไวรัส, การอักเสบบางอย่างเช่น ข้ออักเสบ รูมาตอยด์ โรคเก๊าท์, กัมมันตภาพรังสีต่างๆ, มลพิษต่างๆ เช่น ควันเสียและเขม่าจากเครื่องยนต์ ควันบุหรี่ ยาฆ่าแมลง หรืออาจจะเกิดจากการกินอาหารพวก ปิ้ง ย่าง เผา พวกเนื้อกรอบ เกรียมไหม้ สาเหตุอันนี้เลี่ยงได้ โดยการหลีกเลี่ยงการกินของที่ไม่เหมาะสม และรักษาร่างกายให้แข็งแรงค่ะ
การป้องกันตามธรรมชาติ
ปกติในร่างกายของคนเรามีสารช่วยทำลายหรือยับยั้งการเกิดอนุมูลอิสระอยู่แล้ว แต่ประสิทธิภาพจะลดลงตามอายุที่เพิ่มขึ้น ก็จะทำให้มีสารอนุมูลอิสระเหลืออยู่มากเกินไปก่อให้เกิดอันตรายได้ ถ้าเรากินอาหารบางชนิด จะทำให้ร่างกายสร้างเอนไซม์เมตาบอลิคขึ้น เอนไซม์นี้ทำงานร่วมกับสารอาหารและวิตามิน ที่เรากินเข้าไป และจะไปจับคุ่กับสารอนุมูลอิสระแทน ทำให้สามารถต่อต้านการทำงานของอนุมูลอิสระได้ค่ะ
เมื่อเราทราบเรื่องของอนุมูลอิสระว่าคืออะไรแล้ว เรื่องต่อไป womanandkid จะเสนอเรื่องของ "สารต่อต้านอนุมูลอิสระ" วิธีการหลีกเลี่ยง ต่อต้าน และจัดการกับสารอนุมูลอิสระพวกนี้ เพื่อให้เรามีร่ากายที่แข็งแรง และคงความสวยงามกันไปนานๆ นะคะ
